opinia OPZZ - projekt budżetu państwa na rok 2018
22 września 2017 wróć do listy aktualności »O G Ó L N O P O L S K I E
P O R O Z UMI E N I E
Z W I Ą Z K Ó W
Z AWO D OWY C H
NIP: 526-025-13-39 Regon: 001133016 KRS: 0000033976
OGÓLNOPOLSKIE POROZUMIENIE ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH
00-924 Warszawa, ul. Kopernika 36/40
tel.: 022 551 55 00, fax: 022 551 55 01
e-mail: guz@opzz.org.pl, www: http://opzz.org.pl
Warszawa, 19 września 2017 r.
Opinia
Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych
w sprawie projektu budżetu państwa na rok 2018
OPZZ negatywnie opiniuje projekt budżetu państwa na rok 2018. Rząd, pomimo stabilnej sytuacji gospodarczej, wysokiego tempa wzrostu produktu krajowego brutto i optymistycznych prognoz makroekonomicznych nie przedstawił spójnego z rządową Strategią na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) i przekonującego planu działań na rzecz zwiększenia spójności społecznej, dochodów osób pracujących oraz emerytów i rencistów. Choć w bieżącym roku kondycja budżetu państwa jest lepsza niż zakładano a perspektywy wzrostu poprawiły się, strona rządowa nie planuje wprowadzenia postulowanych przez OPZZ zmian o charakterze systemowym, których celem byłoby zmniejszenie obciążeń fiskalnych obywateli oraz znaczące zwiększenie wynagrodzeń, w tym otrzymywanych przez pracowników państwowej sfery budżetowej. Podkreślając skuteczność prowadzonej przez siebie polityki społecznej, rząd marginalizuje równocześnie niekorzystne dla milionów podatników decyzje, które zwiększają fiskalizm państwa i wpływają negatywnie na poziom dochodów obywateli. Bez wątpienia utrzymanie w 2018 r. podwyższonych stawek podatku VAT, zamrożenie progów i stawek podatkowych oraz kosztów uzyskania przychodów w podatku od dochodów osobistych musi spowodować wzrost obciążeń fiskalnych podatników i zmniejszenie ich dochodów. Zjawisku temu nie zapobiegną nawet najlepsze programy socjalne. Wobec powyższego uznajemy, że działania rządu w sferze polityki społecznej i podatkowej nie są spójne i wzajemnie się uzupełniające.
W ocenie OPZZ, rząd powinien wykorzystać sprzyjającą koniunkturę gospodarczą i poprawę kondycji finansów państwa do rewizji restrykcyjnej polityki podatkowej poprzedniego rządu i ustanowienia sprawiedliwych zasad redystrybucji dochodu narodowego. Punktem wyjścia powinna być gruntowna zmiana zasad opodatkowania obywateli (podatek PIT) oraz przedsiębiorstw (podatek CIT), jak również podniesienie wynagrodzeń w sferze budżetowej oraz płacy minimalnej do poziomu proponowanego
2
przez OPZZ, aby w kolejnych latach z efektów wzrostu gospodarczego mogli korzystać wszyscy obywatele. Niestety, przedłożony Radzie Dialogu Społecznego projekt ustawy budżetowej nie odpowiada na pytanie, jak w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu PKB sprawiedliwie podzielić dochód narodowy. Zamiast tego utrzymuje szkodliwe z punktu widzenia interesu większości obywateli oraz przedsiębiorstw rozwiązania, o czym świadczą brak reformy prawa podatkowego oraz hamowanie wzrostu płac, które skutkuje nie tylko niedoborem wysoko wykwalifikowanych kadr, ale także po prostu brakiem rąk do pracy. Już dzisiaj przedsiębiorcy zgłaszają, że coraz silniejszą barierą w rozwoju działalności gospodarczej, poza niepewnością co do przyszłej polityki gospodarczej i podatkowej państwa, jest niewystarczająca podaż pracy. Mimo to, projekt budżetu nie zawiera rozwiązań skutecznie ograniczających tę krytyczną barierę, choć już obecnie wpływa ona negatywnie na poziom inwestycji i innowacyjności przedsiębiorstw. Występujący w gospodarce niedobór pracowników wynika głównie z prowadzonej w ostatnich latach polityki niskich wynagrodzeń, czego projekt budżetu nie dostrzega. Udział płac w PKB w Polsce zmniejszył się, w latach 2008-2015 spadł z 50,1% PKB do 46,9%, przy średniej unijnej wynoszącej 55,4%. Pracownicy odrzucają niskopłatne oferty pracy i wyjeżdżają za pracą, jednak mimo rosnących trudności z obsadzeniem stanowisk obecnie tylko co piąta firma zamierza wprowadzić podwyżki wynagrodzeń. Z kolei rząd choć założył, że podstawową bazą wzrostu PKB pozostanie w kolejnym roku popyt krajowy, w tym spożycie prywatne, to przyjął rozwiązania szkodliwie wpływające na kształtowanie się wzrostu wynagrodzeń w gospodarce. Nie dostrzega, że działając na rzecz wzrostu wynagrodzeń sprzyjałby ograniczeniu niedoboru pracowników na rynku pracy i ustalił wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2018 r. na poziomie 47,3% prognozowanej na kolejny rok płacy przeciętnej, choć dobra koniunktura gospodarcza, wyniki przedsiębiorstw i stan budżetu państwa pozwalały na wyższy niż 5% wzrost tej kategorii płacy w stosunku do 2017 r. oraz zdecydował o zamrożeniu wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej. Ponadto rząd określił dla Funduszu Pracy zadania niezwiązane z celem jego powołania a także obniżył poziom finansowania jego zadań ukierunkowanych na zmniejszenie luki kompetencyjnej na rynku pracy. Rząd nie zapowiedział także w uzasadnieniu projektu wdrożenia polityki migracyjnej, która w ocenie OPZZ powinna m.in. uwzględnić konieczność zagospodarowania aktualnie biernych zawodowo.
Wobec powyższego stwierdzamy, że polityka prowadzona w kolejnym roku w oparciu o projekt budżetu będzie niekonsekwentna wobec celów przyjętych w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju i utrudni ich realizację.
Prognozy makroekonomiczne
Prognozy na których oparto projekt budżetu są obarczone ryzykiem w zakresie kształtowania się inwestycji: publicznych i prywatnych. Jak wskazuje Narodowy Bank Polski,
3
sektor publiczny cechuje obecnie niskie zainteresowanie inwestycjami. Zwiększony udział inwestycji sektora publicznego w PKB ma według projektu budżetu przynieść w 2018 r. m.in. wzrost wydatków majątkowych budżetu państwa o 10,7% ale wydatki majątkowe wojewodów ogółem zmniejszą się o 1,3%. Kluczowe będą inwestycje w sektorze samorządowym, w tym wykorzystujące środki unijne, których przeszkodą może być deficyt sektora samorządowego i konieczność ponoszenia wydatków ze środków własnych na działania związane ze skutkami zmian w systemie edukacji czy na ochronę zdrowia.
Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w okresie styczeń-czerwiec br. były według Głównego Urzędu Statystycznego niższe niż przed rokiem (o 1,1%, wobec spadku o 7,1% w I półroczu ubiegłego roku). W sektorze prywatnym zauważalne jest ożywienie inwestycyjne, jednak awersja firm do podejmowania ryzyka inwestycyjnego i bazowanie na zyskach opartych o niskie koszty pracy utrzymuje się i nadal będzie wpływać na kształtowanie się przyszłorocznego poziomu inwestycji. Wskazują na to wnioski NBP mówiące o pogłębieniu się wśród firm postawy braku zainteresowania dalszym rozwojem, jest ona wyraźnie mniejsza niż rok temu. Rzadko planowane są działania wymagające nakładów inwestycyjnych, zwłaszcza poza przemysłem oraz dużymi przedsiębiorstwami. Nie sprzyja to przełamywaniu przewagi konkurencji kosztowej w gospodarce na rzecz konkurowania produktami o wysokiej wartości dodanej, co jest celem SOR.
Podatki
Poprawa sytuacji budżetu państwa wynika m.in. z korzystnej koniunktury gospodarczej i wyższych dochodów podatkowych, szczególnie z podatku VAT, oraz większej od zaplanowanej wpłaty z zysku NBP (8,4 mld zł). Dodatkowe wpływy z podatku VAT są też rezultatem działań państwa nakierowanych na ograniczenie luki podatkowej. W porównaniu do I półrocza 2016 r. dochody budżetu państwa w I półroczu 2017 r. były wyższe o 16,5% a wydatki o 0,3%, co spowodowało nadwyżkę budżetu państwa i pozwoliło rządowi oszacować, że w całym 2017 r. dochody budżetu będą wyższe od określonych w ustawie budżetowej na rok 2017 o ok. 18,4 mld zł, w tym dochody niepodatkowe o ok. 8,4 mld zł. W rezultacie, deficyt budżetu państwa szacowany jest na 17 mld 853,5 mln zł niższy niż planowano.
Powyższe powoduje, że budżet państwa na 2018 r. będzie realizowany w warunkach planowanego lepszego wykonania tegorocznego budżetu państwa. Rząd szacuje, że przy założeniu wzrostu PKB w 2018 r. na poziomie 3,8% oraz inflacji 2,3% w stosunku do planowanego wykonania budżetu na 2017 r. dochody:
budżetu państwa ogółem wzrosną o 3,5% (11,88 mld zł),
podatkowe wzrosną o 6,6% (20,48 mld zł),
z PIT wzrosną o 6,3% (3,3 mld zł),
4
z CIT wzrosną o 8,7% (o 2,58 mld zł),
z VAT wzrosną o 8,1% (o 12,5 mld zł),
z podatku akcyzowego wzrosną o 2,9% (1,98 mld zł),
z cła wzrosną o 1,8% (67 mln zł),
z podatku od gier wzrośnie o 12,0% (o 204,9 mln zł).
Mimo planowanego wzrostu PKB i dobrej perspektywy finansowej budżetu państwa, projekt budżetu nie przewiduje na rok 2018 kompleksowych zmian w systemie podatkowym, których celem będzie bardziej sprawiedliwa redystrybucja dochodu narodowego i uczynienie go bardziej egalitarnym. Nadal funkcjonować będą reguły opodatkowania dochodów obywateli które powodują, że 97,11% ogółu podatników podatku PIT znajduje się w pierwszym przedziale skali podatkowej tego podatku a jedynie 2,89% w drugim przedziale, przy czym większość ta wpłaca 74,12% podatku należnego. Dochody z pracy nadal będą bardziej obciążone podatkiem niż dochody z kapitału. Zauważamy w związku z powyższym, że dochody podatkowe państwa w 2018 r., będą wynikały przede wszystkim z opodatkowania dochodów obywateli i ich konsumpcji oraz ze zwiększenia ich obciążeń fiskalnych poprzez utrzymanie podwyższonych stawek VAT i aktualnych podstawowych parametrów podatku PIT. Dlatego, OPZZ negatywnie ocenia rozwiązania zawarte w projekcie dotyczące systemu podatkowego:
utrzymanie stawek VAT na podwyższonym poziomie (23% i 8%),
brak zmian głównych parametrów podatku dochodowego od osób fizycznych: progów i stawek podatkowych i wysokości zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów,
zmianę kwoty wolnej do 8 tys. zł.
Powyższe rozwiązania będą miały negatywy wpływ na sytuację dochodową obywateli i oznaczają wzrost fiskalizmu państwa w kolejnym roku. Przy wzroście podstawy opodatkowania (m.in. funduszu wynagrodzeń, emerytur i rent) utrzymanie kluczowych parametrów podatku PIT będzie prowadzić do wzrostu efektywnej stawki podatkowej. Podobnie niekorzystne dla pracowników jest utrzymanie na 2018 r. obecnej wysokości zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów. Obowiązują one od 2013 r. mimo, że od tego czasu choćby z uwagi na inflację wzrosły koszty pracowników z tytułu świadczenia pracy. Pracownicy nie mogą zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu wydatków związanych ze świadczeniem pracy na analogicznych zasadach jak prowadzący działalność gospodarczą. Powoduje to, że wybór zatrudnienia na umowę o pracę jest mniej korzystny pod względem podatkowym niż inne formy świadczenia pracy, co zwiększa atrakcyjność umów śmieciowych i tzw. fałszywego samozatrudnienia wpływając negatywnie na rynek pracy. Nie można założyć, że zmiany w zakresie kwoty wolnej z 2016 r. rekompensują brak zmiany wysokości zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów. Koszty te są związane z zatrudnieniem i powinny uwzględniać rzeczywiste koszty
5
świadczenia pracy przez pracownika. Obecne ukształtowanie kwoty wolnej sprawia, że zatrudnieni na umowę o pracę nie korzystają ze zmiany jej wysokości.
OPZZ negatywnie ocenia zawartą w projekcie deklarację wzrostu kwoty wolnej do 8 tys. zł ponieważ zmieni ona sytuację niewielkiego grona obywateli. Szczegóły dotyczące zmiany kwoty wolnej powinny zostać poddane przez rząd uzgodnieniom w Radzie Dialogu Społecznego. Wskazujemy, że obecna konstrukcja kwoty wolnej sprawia, że jest ona korzystna głównie dla osób dorabiających, pracujących dorywczo, w niepełnym wymiarze czasu pracy lub na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło, otrzymujących rentę socjalną i mikroprzedsiębiorców. Aktualne uregulowanie kwoty wolnej i deklarowana przez rząd na 2018 r. zmiana jej wysokości do 8 tys. zł nie poprawi kondycji finansowej pracowników - osoby zarabiające minimalne wynagrodzenie za pracę nie skorzystają z wyższej kwoty wolnej. Z informacji wynika, że dla nich będzie ona wynosiła niezmiennie 3091 zł.
OPZZ uznaje, że w warunkach wzrostu gospodarczego i korzystnych prognoz w zakresie ograniczenia luki podatkowej związanej ze zwiększeniem skuteczności wykrywania przestępstw gospodarczych w 2018 r., rząd powinien rozpocząć reformę podatku dochodowego od osób fizycznych, która będzie uwzględniać odmrożenie progów i stawek tego podatku oraz wysokości kosztów uzyskania przychodów a także wprowadzenie niższej stawki i odpowiadającego jej progu dla najmniej zarabiających oraz wyższej stawki i właściwego dla niej progu dla osób o najwyższych dochodach.
W 2018 r. wzrost dochodów budżetu państwa, poza wynikającym ze wzrostu gospodarczego, mają dać kolejne inicjatywy odbudowujące strumień dochodów podatkowych. OPZZ pozytywnie ocenia inicjatywy legislacyjne, których zadaniem jest uszczelnić system podatkowy, ponieważ był to postulat naszej organizacji. Ubytek wpływów do budżetu państwa wynikający ze skali przestępstw gospodarczych i wielkości szarej strefy w gospodarce ogranicza zdolność państwa do prowadzenia polityki społecznej i obniża potencjalne nakłady na zabezpieczenie społeczne i ochronę zdrowia. Niestety, mimo poprawy ściągalności podatku VAT, utrzymują się zaległości przedsiębiorców wobec budżetu z tytułu tego podatku. Na koniec 2017 r. przewidywany jest wzrost należności podatkowych o 18 708,1 mln zł, tj. o 22,0% w stosunku do końca 2016 r, natomiast na koniec 2018 r. wzrost o 14 864,2 mln zł r/r, tj. o 14,3%. Kluczowe dla odzyskania przez państwo należności podatkowych jest m.in. skuteczne działanie Krajowej Administracji Skarbowej i organów ścigania.
Ponadto, w kolejnym roku wyższe mają być dochody z dywidend i zysku (o 27%) co budzi wątpliwości w kontekście deklaracji rządu prowadzenia polityki pozostawiania środków w spółkach będących w nadzorze Skarbu Państwa celem prowadzenia przez nie
6
inwestycji. Spółki Skarbu Państwa mają być, zgodnie z SOR, ważnym elementem budującym poziom inwestycji w gospodarce. W tym kontekście, OPZZ negatywnie ocenia utrzymanie na kolejny rok obowiązywania podatku od niektórych kopalin, który negatywnie wpływa na funkcjonowanie przede wszystkim spółki KGHM Polska Miedź S.A. Wpływy z tego podatku mają być w kolejnym roku niższe (o 21,3%) ale i tak do budżetu ma wpłynąć z tego tytułu 1 290 tys. zł.
Dochody niepodatkowe obniżą się w 2018 r. o 29,1%, głównie z uwagi na nie zaplanowanie wpłaty z zysku NBP, jednak o 6,5% obniżą się także w tej kategorii dochody państwowych jednostek budżetowych i inne dochody niepodatkowe. Dodatkowych wyjaśnień wymaga, jakie przyczyny (poza obniżeniem kosztów obsługi długu Skarbu Państwa) będą wpływać na kształtowanie się tej kategorii w następnym roku.
Wydatki budżetu państwa
Negatywnie oceniamy planowane znaczące zwiększenie wydatków budżetu państwa na obsługę urzędów i instytucji państwowych. Wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa i sądy powszechne wzrosną ogółem o 7,4% w stosunku do budżetu na 2017 r., w tym:
Kancelaria Prezydenta RP o 25,0%,
Kancelaria Sejmu o 17,3%,
Kancelaria Senatu o 6,5%,
Sąd Najwyższy o 9,4%,
Naczelny Sąd Administracyjny o 10,1%,
Trybunał Konstytucyjny o 0,5%,
Instytut Pamięci Narodowej o 37,4%,
Sądy powszechne o 5,0%,
Krajowa Rada Sądownictwa o 12,2%.
Wątpliwości budzi spadek rezerwy celowej na ochronę odbiorcy wrażliwego energii elektrycznej (o 37,5%). Wysokość tej rezerwy budowana jest m.in. na podstawie deklaracji dysponentów dotyczących jej wykorzystania w roku bieżącym. Rząd powinien dokonać analizy zasad wsparcia odbiorcy wrażliwego energii, skoro jego wykorzystanie jest obecnie stosunkowo niewielkie i daje impuls do obniżenia wysokości rezerwy celowej, biorąc zwłaszcza pod uwagę skalę ubóstwa skrajnego i relatywnego. W 2016 r. w ubóstwie skrajnym żyło prawie 5% osób, a w ubóstwie relatywnym ok. 14% osób. Wdrażane inicjatywy związane ze ograniczeniem emisji niskiej i kształtowanie się cen energii, mogą w kolejnym
7
roku wpłynąć na wzrost wydatków na energię przez gospodarstwa domowe i zwiększenie się skali ubóstwa energetycznego.
Wynagrodzenia w gospodarce narodowej
Wysokość dochodów do dyspozycji obywateli będzie miała kluczowy wpływ na poziom konsumpcji prywatnej i kondycję firm w 2018 r. Mimo deklaracji, że polityka rządu będzie sprzyjać wzrostowi zamożności obywateli, jego decyzje będą negatywnie wpływać na poziom wynagrodzeń pracujących a tym samym na kształtowanie się popytu konsumpcyjnego i wpływy podatkowe. Polityka państwa w zakresie wynagrodzeń budzi wątpliwości w kontekście celów określonych przez rząd w SOR oraz dobrej sytuacji przedsiębiorstw. Według GUS, za I półrocze 2017 r. badane przedsiębiorstwa uzyskały lepsze wyniki finansowe od uzyskanych przed rokiem. Przychody z całokształtu działalności były wyższe o 11,7% a wynik finansowy netto był wyższy o 14,1%. Zysk wykazało 67,9% ogółu przedsiębiorstw. Jak wskazuje Sprawozdanie krajowe – Polska 2017 Służb Komisji Europejskiej, jednostkowe koszty zwiększyły się w ostatnich latach umiarkowanie i nie miały większego wpływu na konkurencyjność gospodarki i poziom zatrudnienia. Potwierdza to stanowisko OPZZ, które wnioskując o wzrost wynagrodzeń podkreśla pozytywny wpływ podnoszenia wynagrodzeń na gospodarkę i warunki życia obywateli a neutralny na rynek pracy. Uważamy, że udział płac w PKB musi się zwiększyć.
Mimo powyższego, rząd ustalił wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę na 2018 r. na poziomie 2100 zł. Negatywnie oceniamy niespełnienie postulatu OPZZ, by minimalne wynagrodzenie za pracę wzrosło w kolejnym roku o co najmniej 11% - do wysokości 2220 zł, by płaca minimalna osiągnęła poziom 50% płacy przeciętnej a minimalna stawka godzinowa dla niektórych umów cywilnoprawnych wyniosła 14,40 zł. Decyzja rządu oznacza, że płaca minimalna w Polsce w 2018 r. nie będzie spełniała kryterium wynagrodzenia godziwego a warunki płacowe pracowników nie poprawią się. Wzrost płacy minimalnej w 2018 r. o 5% powoduje, że wynagrodzenie minimalne zwiększy się realnie 2,6%, czyli mniej niż planowany poziom wzrostu produktywności pracy, który ma wynieść 3,4%. Da to pracownikowi netto jedynie 70,52 zł więcej. Relacja wysokości płacy minimalnej do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej prognozowanego na 2018 r. poprawi się jedynie o 0,2 p.p. - z 47,1% w 2017 r. do 47,3% w 2018 r. W związku z tym OPZZ stoi na stanowisku, że jeśli rząd chce działać na rzecz wzrostu wynagrodzeń pracowników powinien m.in.:
zrealizować zapisy Pakietu Działań Antykryzysowych z 13 marca 2009 r., w którym strona rządowa zobowiązała się do ustalenia ścieżki dojścia przez minimalne wynagrodzenie do wysokości 50% płacy przeciętnej,
przyjąć konwencję Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 131 w sprawie płacy
8
minimalnej,
ratyfikować art. 4 ust. 1 Europejskiej Karty Społecznej dotyczący wynagrodzenia godziwego,
wypracować rozwiązania na rzecz ustanowienia minimalnego wynagrodzenia za pracę wynagrodzeniem zasadniczym, by przywrócić dodatkom za pracę właściwą funkcję,
zwaloryzować wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę, która pozostaje niezmieniona od 2003 roku (760 zł).
W celu poprawy warunków pracy i płacy zatrudnionych, OPZZ wnioskuje ponadto o odmrożenie stawek zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (tzw. kilometrówki). Stawki te nie były zmieniane od 2007 r. i choćby z uwagi na wzrost cen paliw nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztów ponoszonych przez pracowników w związku ze świadczeniem pracy co powoduje, że o te wydatki uszczuplone są ich dochody z pracy wpływając niekorzystnie na warunki bytowe.
OPZZ wnioskuje także o pełne odmrożenie wysokości odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla wszystkich grup zawodowych oraz o zwiększenie odpisu, o którym mowa w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych co najmniej do wysokości 1590,55 zł. W 2017 r. zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, po kilku latach zamrożenia, wzrósł jedynie o 91,74 zł do wysokości 1185,67 zł. Nie zmieniła się jednak wysokość odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli i pracowników uczelni publicznych. Mając powyższe na uwadze oraz cel funduszu, którym jest wsparcie socjalne pracowników uznajemy za konieczne uwzględnienie w budżecie państwa na rok 2018 r. skutków finansowych wynikających z powyższego wniosku.
Wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej
OPZZ negatywnie ocenia utrzymanie w projekcie budżetu decyzji Rady Ministrów z dnia 6 czerwca br., by średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej wyniósł 100,0%. Rząd po raz kolejny pominął w ten sposób negocjacje wskaźnika wzrostu wynagrodzeń dla pracowników tej sfery w Radzie Dialogu Społecznego, co jest obowiązkiem ustawowym rządu i uprawnieniem Rady wynikającym z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2016 r., poz. 966). OPZZ negatywnie ocenia tę decyzję jako destrukcyjną dla jakości dialogu społecznego. Tym samym rząd obchodzi ustawę o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze
9
budżetowej, choć sam krytykował swoich poprzedników za takie praktyki. Nadal też nie jest zrealizowany postulat, zgłoszony w okresie, gdy konstytuowała się RDS, tj. aby:
wzrost wynagrodzeń pracowników budżetówki był zawsze ustalany w dialogu w RDS,
rozpocząć w RDS prace nad zmianą dotychczasowego modelu kształtowania płac w budżetówce i wypracować systemowe rozwiązania w tym zakresie.
OPZZ pragnie zauważyć, że decyzja o zamrożeniu wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej nie jest w żaden sposób merytorycznie wyjaśniona w uzasadnieniu projektu budżetu, za to uwypuklone są środki przeznaczone na wzrost wynagrodzeń określonych grup zawodowych, co sprawia wrażenie, że sytuacja większości pracowników sfery budżetowej poprawi się, co jest nieuprawnionym wnioskiem wobec zamrożenia wskaźnika wzrostu płac całej sfery budżetowej. Wynagrodzenia określonych w projekcie budżetu grup zawodowych powinny wzrosnąć, jednocześnie jednak OPZZ wnioskuje o wzrost wynagrodzeń w sferze budżetowej w kolejnym roku o co najmniej 11,2%. W ten sposób rząd uniknie niesprawiedliwego podziału na grupy zawodowe, które otrzymają w kolejnym roku zwiększone wynagrodzenia i te, których fundusz płac będzie zamrożony.
Ponadto, uwzględniając notowany przez GUS poziom inflacji w latach, w których fundusz płac sfery budżetowej pozostawał zamrożony i prognozę inflacji na 2018 r. określenie wskaźnika wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej na poziomie 100,0% będzie prowadzić do dalszej pauperyzacji pracowników zatrudnionych w tej sferze. Wzrasta liczba obowiązków pracowników sfery budżetowej i wymagany poziom ich kompetencji przy realizacji zadań państwa, choćby w zakresie odbudowy strumienia dochodów podatkowych budżetu państwa i obsługi obywateli, w szczególności prowadzących działalność gospodarczą. Warunki pracy i płacy w sferze budżetowej powodują jednak odpływ wysoko wykwalifikowanej kadry do sektora prywatnego.
Należy ponadto zwrócić m.in. uwagę na potrzebę wzrostu wynagrodzeń w 2018 r. w nowo utworzonej Krajowej Administracji Skarbowej. Pracownicy KAS mają kluczową rolę w uzyskaniu przez budżet państwa w 2018 r. zakładanego poziomu dochodów podatkowych i realizacji działań państwa ograniczających lukę podatkową. Należy ukształtować system wynagradzania pracowników tej instytucji w sposób spójny biorąc m.in. pod uwagę, że jej pracownicy byli uprzednio zatrudnieni zarówno w izbach skarbowych jak i celnych jako pracownicy służby cywilnej albo tzw. pracownicy mundurowi.
Wynagrodzenia pracowników oświaty
Wątpliwości OPZZ budzi planowana w projekcie budżetu wysokość nakładów na finansowanie oświaty, w szczególności wynagrodzeń nauczycieli. Kwota bazowa dla nauczycieli ma wzrosnąć od 1 maja 2018 r. o 5% w stosunku do roku 2017. Zwiększona
10
kwota bazowa będzie zatem obowiązywać przez 8 miesięcy przyszłego roku, co daje wzrost wynagrodzeń w skali roku o 3,33%. Tymczasem prognozowany wzrost inflacji na rok bieżący to 1,8% a na 2018 r. 2,3%. Oznacza to, że realny roczny wzrost wynagrodzeń nauczycieli ma wynieść w kolejnym roku nieco ponad 1 p.p. Nie poprawi zatem warunków pracy i płacy tej grupy zawodowej. Płace nauczycieli w 2018 r. mają wzrosnąć w mniejszym stopniu niż prognozowany na kolejny rok wzrost wynagrodzeń w gospodarce narodowej (4,7%). Ocena skali podwyżek w tej grupie zawodowej w kolejnym roku będzie zależeć od kształtowania się: poziomu inflacji, wzrostu wynagrodzeń w gospodarce narodowej, struktury awansów zawodowych nauczycieli, liczby nadgodzin przypadających na etat nauczyciela oraz liczby zatrudnionych nauczycieli. W uzasadnieniu do projektu zaznaczono bowiem, że w kwocie części oświatowej subwencji ogólnej na 2018 r. zostały uwzględnione skutki finansowe zmiany liczby etatów nauczycieli oraz awansu zawodowego nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego w roku 2018. Jaka kwota ze środków na podwyżki wynagrodzeń nauczycieli będzie przypadała na poszczególnego nauczyciela będzie więc także zależeć od ukształtowania się liczby zatrudnionych nauczycieli w 2018 r.
Kluczowy będzie także sposób rozdysponowania środków określonych w projekcie budżetu na wynagrodzenia nauczycieli zarówno wynikających ze zmiany kwoty bazowej jak i subwencji oświatowej oraz rezerwy celowej. W szczególności istotne będą zasady rozdziału środków z rezerwy celowej budżetu państwa dla samorządów terytorialnych prowadzących szkoły, przedszkola i placówki oświatowe. Środki określone w tej rezerwie celowej powinny obejmować również nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach. W innym przypadku, jednostki samorządu terytorialnego będą zmuszone ponieść koszt podwyżki wynagrodzeń dla nauczycieli przedszkoli ze środków własnych, co w sytuacji samorządów o niższych budżetach może prowadzić do rezygnacji z prowadzenia przez nie przedszkoli a tym samym do zmniejszenia zatrudnienia nauczycieli w przedszkolach samorządowych. Zapowiadane na 2018 r. podwyżki powinny zatem uwzględnić wszystkich nauczycieli objętych ustawą z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2017 r. poz. 1189) jako nauczycieli finansowanych z budżetu państwa.
Negatywnie oceniamy także planowaną na 2018 r. wysokość subwencji oświatowej dla samorządów. Należy zauważyć, że wzrost subwencji oświatowej zmniejsza się z roku na rok. Na 2018 r. subwencja oświatowa została zaplanowana na niższym poziomie niż ustalony w ustawie budżetowej na rok 2017. W ustawach budżetowych na lata 2015-2017, subwencja oświatowa wzrastała odpowiednio o 2,22%, 2,98% i 0,79%. W 2018 r. subwencja oświatowa ma zwiększyć się zaledwie o 0,06%. Zachodzi obawa, że wysokość subwencji oświatowej i generalnie nakładów na oświatę i wychowanie zaplanowana w projekcie budżetu nie pokryje wszystkich skutków finansowych obecnie wdrażanej fundamentalnej zmiany ustroju szkolnego a tym samym nie zagwarantuje właściwego finansowania zadań
11
oświatowych oraz poprawy warunków pracy i płacy zatrudnionych w tej branży. Oznacza to, że ekonomiczne skutki zmian w oświacie będą obciążeniem budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Uważamy, że fundusze przekazane jednostkom samorządu terytorialnego w ramach rezerwy celowej budżetu państwa na 2018 r. powinny zostać zakwalifikowane do wykonania subwencji oświatowej za rok 2018. Zastrzeżenia budzi ponadto brak wzrostu subwencji przeznaczonej na wspieranie wydatków poza płacami nauczycieli w tym kosztów tzw. komunalnych oraz wzrostu wynagrodzeń administracji i obsługi. Postulujemy w tym zakresie co najmniej inflacyjny wzrost subwencji w zakresie kosztów poza wynagrodzeniami nauczycieli.
Rynek pracy
Choć sytuacja na rynku pracy stopniowo poprawia się, dla OPZZ ważne jest, że nadal jest 1,1 mln zarejestrowanych bezrobotnych. Niepokoi nas, że w Polsce mamy ok. 13,5 mln osób biernych zawodowo, z tego aż 5,4 mln w wieku produkcyjnym. Ta sytuacja powoduje, że rynek pracy wymaga dalszych działań w celu podniesienia wskaźnika aktywności zawodowej. Innym ważnym elementem polskiego rynku pracy jest rosnąca skala imigracji zarobkowej. Warto zauważyć, że w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy na polskim rynku pracy pojawiło się od 1,3 do 1,5 mln Ukraińców, ale tylko ok. 270 tys. jest ubezpieczonych w ZUS. To olbrzymie rezerwy dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Fundusz Pracy
Głównym zadaniem Funduszu Pracy jest przeciwdziałanie bezrobociu oraz wypłata zasiłków dla osób bezrobotnych. Plan Funduszu Pracy na 2018 r. ustalono przy założeniu, że wysokość obowiązkowych składek na Fundusz Pracy wynosić będzie 2,45% podstawy ich wymiaru. Przychody Funduszu w 2018 r. zaplanowano w wysokości 11 877 012 tys. zł. natomiast koszty realizacji zadań w wysokości 8 211 655 tys. zł. Wyjaśnienia wymaga stan Funduszu Pracy na początek i na koniec roku. W planie finansowym Funduszu Pracy na 2017 r. zapisano stan Funduszu na koniec roku w kwocie 4 501 566 tys. zł., natomiast w planie finansowym Funduszu Pracy na początek 2018 r. zapisano kwotę 7 937 929 tys. zł (o ok. 3,5 mld zł wyższą niż na koniec 2017 r.). Do tej pory zasiłki i świadczenia przedemerytalne finansowane były z Funduszu Pracy, w projekcie budżetu określono, że finansowanie zasiłków i świadczeń przedemerytalnych (w wysokości 2 084 680 tys. zł.) będzie realizowane przez Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Przyjmując nawet, że różnica ta wynika z przeniesienia wydatków na zasiłki i świadczenia przedemerytalne do wydatków FGŚP, to i tak różnica wymaga wyjaśnienia. Zwracamy uwagę, że przeniesienie wydatków na zasiłki i świadczenia przedemerytalne
12
do FGŚP stanowi zagrożenie dla tego Funduszu, bowiem wydatki na te świadczenia, wynoszące 2,1 mld zł, znacząco przewyższają całkowite wpływy FGŚP, zaplanowane na 2018 r. w kwocie 585 mln zł. Utrzymanie tego stanu rzeczy przez okres kilku lat spowoduje, że Fundusz będzie musiał zaciągać kredyty. Dodatkowej informacji wymaga też wysokość pozycji wolnych środków przekazanych w zarządzanie lub depozyt ministra finansów. W planie finansowym na 2017 r. ta kwota wynosiła 4,4 mld zł, natomiast w planie finansowym na 2018 r. została ona zwiększona do 10 mld zł.
OPZZ po raz kolejny zwraca uwagę, że środki zgromadzone na funduszach celowych powinny być wydawane wyłącznie na realizację celów, które legły u podstaw ich powołania. Cele, dla których realizacji powołany został Fundusz Pracy, określa art. 108 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Tym samym, środki te powinny być przeznaczane na aktywizację zawodową, łagodzenie skutków bezrobocia oraz promocję zatrudnienia. Fundusz jest funduszem celowym, tworzonym głównie ze składek opłacanych przez pracodawców oraz inne jednostki organizacyjne za osoby wymienione w art. 104 ww. ustawy. Obciążanie od 2009 r. Funduszu Pracy kosztami związanymi ze specjalizacją oraz realizacją staży podyplomowych lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i położnych jest de facto ratowaniem Funduszu Zdrowia kosztem Funduszu Pracy. W projekcie budżetu założono, że na staże lekarzy z Funduszu Pracy zostanie przeznaczone ponad 1 097 807 tys. zł. tj. o 65 mln zł więcej niż w 2017 r. OPZZ wyraża sprzeciw wobec finansowania z Funduszu Pracy zadań, na które rządzący nie znajdują pokrycia w środkach publicznych dedykowanych ochronie zdrowia.
Z niepokojem odnotowujemy, że w planie finansowym Funduszu Pracy na 2018 r. zmniejszono środki o 94 mln zł na Krajowy Fundusz Szkoleniowy (105 mln zł wobec 199 mln zł na 2017 r.). OPZZ ocenia, że Krajowy Fundusz Szkoleniowy wprowadzony ustawą z dnia 14 marca 2014 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz niektórych innych ustaw jest ważnym i potrzebnym instrumentem wspierania uczenia się przez całe życie. Polski rynek pracy cierpi z powodu luki kompetencyjnej, która wynika zarówno z niedostatków systemu edukacji, jak i niskiej aktywności szkoleniowej osób pracujących. Luka ta staje się coraz bardziej dotkliwa wraz z rosnącym poziomem zatrudnienia, zmniejszającym się poziomem bezrobocia i coraz większymi trudnościami pracodawców z przeprowadzeniem satysfakcjonujących procesów rekrutacyjnych. Luka kompetencyjna dotyka także pracowników ograniczając ich możliwość znalezienia pracy, rozwoju zawodowego oraz podnoszenia jakości i dochodów z pracy. Dlatego efektywne i skuteczne funkcjonowanie oraz rozwój Krajowego Funduszu Szkoleniowego jest w coraz większym stopniu wymagane przez uczestników polskiego rynku pracy.
Niższe o 50 mln zł, czyli o 17,3%, wydatki na wynagrodzenia, składki, dodatki do wynagrodzeń oraz odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla pracowników
13
wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy, przy istniejących już obecnie brakach kadrowych utrudnią i tak ograniczoną tymi brakami współpracę urzędów pracy z bezrobotnymi i pracodawcami.
Ponadto OPZZ domaga się podniesienia zasiłków dla bezrobotnych, bowiem Ponadto OPZZ domaga się podniesienia zasiłków dla bezrobotnych, bowiem jego wysokość powoduje, że Polska nie realizuje postanowień Europejskiej Karty Społecznej w zakresie zasiłku dla bezrobotnych. Minimalny poziom tego wskazywany jest w Konwencji nr 102 MOP. Zdaniem OPZZ, podniesienie kwoty zasiłku dla bezrobotnych , do wysokości minimum socjalnego p ozwoli na ratyfikowanie przez Polskę części VI Konwencji MOP nr 102 tj. rozdziału dotyczącego zasiłków dla bezrobotnych. OPZZ negatywnie ocenia odsuwanie w czasie realizacji powyższych postulatów ponieważ ich konsekwencją jest degradacja praw pracowniczych i społecznych, na co zwrócił uwagę Europejski Komitet Praw Socjalnych w raporcie z 29 stycznia 2014 r.
W obszarze związanym z rynkiem pracy Polsce wytknięto dwie nieprawidłowości: niskie zasiłki dla bezrobotnych oraz skrócenie czasu ich pobierania z 18 do 6 miesięcy. OPZZ podkreśla, że w Polsce mamy najniższy w Unii Europejskiejw j zasiłek wypłacany bezrobotnym, który nie jest powiązany z wcześniejszymi zarobkami a dodatkowo 84% bezrobotnych nie ma prawa do zasiłku. Zgodnie z Konwencją nr 102 MOP , zasiłek powinien wynosić nie mniej niż 50% poprzednich zarobków albo być ustalany na takim poziomie, który zapewni minimum niezbędne dla pokrycia podstawowych kosztów utrzymania. Zasiłek dla bezrobotnych w Polsce nie spełnia pokrycia podstawowych kosztów utrzymania. Dlatego OPZZ podtrzymuje postulat podniesienia wysokości zasiłku dla bezrobotnych do poziomu minimum socjalnego.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Łączne przychody Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zaplanowano na 2018 r. w wysokości 4 399 356 tys. zł. a koszty ogółem na 4 809 939 tys. zł. (tj. o 292 mln zł więcej niż w 2017 r.). Największą pozycję w kosztach stanowią wynagrodzenia, które na 2018 r. zaplanowano w wysokości 2 478 925 tys. zł, w tym na wynagrodzenia osobowe 2 454 873 tys. zł. W 2018 r. wysokość wynagrodzeń osobowych dla pracowników ZUS zaplanowano w wysokości wynikającej z planu po zmianach na 2017 r. Na rok bieżący, plan finansowy ZUS w zakresie wynagrodzeń osobowych został zmieniony dwukrotnie: nastąpił wzrost o kwotę 197 310 tys. zł czyli o 8,7% w stosunku do planu wynikającego z ustawy budżetowej na rok 2017 r. Dało to co prawda średnią podwyżkę wynagrodzenia zasadniczego 350 zł ale zmiana ta nie urealniła wynagrodzeń pracowników ZUS w stosunku do wynagrodzeń pracowników innych instytucji finansowanych z budżetu państwa. Z danych Najwyższej Izby Kontroli wynika, że spośród analizowanych przez ten organ
14
kontroli 37 instytucji, jedno z najniższych przeciętnych wynagrodzeń otrzymywali pracownicy ZUS. Wzrost przeciętnego wynagrodzenia w ZUS w 2016 r. wyniósł 7% (wynagrodzenie zasadnicze wzrosło średnio o 150 zł) a np. w zbliżonej instytucji KRUS 15,8%. Biorąc pod uwagę powyższe oraz prognozowaną w 2018 r. inflację na poziomie 2,3%, negatywnie oceniamy pozostawienie w planie finansowym ZUS środków na wynagrodzenia osobowe pracowników na poziomie roku 2017 r. ponieważ spowoduje to dalsze zubożenie pracowników ważnej instytucji zaufania publicznego.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
Głównym źródłem przychodów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych są wpływy ze składek na ubezpieczenie społeczne a ponadto m.in. przychody z tytułu dotacji z budżetu państwa, środki rekompensujące kwoty składek przekazanych na rzecz otwartych funduszy emerytalnych (OFE) i wpłaty z OFE. Wielkość deficytu ubezpieczeń społecznych spowodowana jest m.in. dużą skalą nie płacenia składek na ubezpieczenia społeczne, polityką niskich wynagrodzeń, tzw. fałszywym samozatrudnieniem oraz zatrudnianiem na umowach o dzieło i w szarej strefie. W celu zwiększenia przychodów FUS, działania przeciwdziałające ww. zjawiskom powinny zostać wzmocnione.
Ponadto przyjęto, że od 1 marca 2018 r. nastąpi waloryzacja emerytur i rent. Świadczenia będą waloryzowane wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów w poprzednim roku kalendarzowym powiększonym o 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. OPZZ zwraca uwagę, że od 15 lat zmniejsza się relacja minimalnej emerytury do minimalnego wynagrodzenia. W 2002 r. minimalna emerytura stanowiła 70,1% minimalnego wynagrodzenia, natomiast w 2017 r. stanowi ona zaledwie 50% minimalnej płacy. Oznacza to, że emeryci nie partycypują we wzroście dochodu narodowego. OPZZ podtrzymuje w związku z powyższym stanowisko, że w 2018 r. wskaźnik waloryzacji emerytur i rent powinien wynosić nie mniej niż średnioroczny wskaźnik cent towarów i usług w 2017 r. zwiększony o co najmniej 50% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za pracę w roku 2017.
Ochrona Zdrowia
Projekt ustawy budżetowej na rok 2018 w części Ochrona zdrowia, we wszystkich działach, jest nieznacznie zmniejszony i stanowi poziom 98,2% wobec 2017 r. (plan na 2018 r.- 7 279 422 tys. zł, wobec 2017 r. – 7 405 467 tys. zł). Nie spadają planowane wydatki w dziale Zdrowie, które są bezpośrednio przeznaczane na finansowanie poszczególnych
15
zadań związanych z polityką zdrowotną państwa (zauważalny jest nieznaczny wzrost o 2,46% wobec 2017 r.) - nie dotyczy on jednak większości obszarów ochrony zdrowia.
Niezależnie od minimalnego wzrostu finansowania niektórych części budżetu ochrony zdrowia przedstawiony projekt nie odzwierciedla deklaracji ministra zdrowia o priorytetowym traktowaniu ochrony zdrowia i wzroście finansowania tego działu, zgodnie z harmonogramem przyjętym w dokumencie ,,Narodowa Służba Zdrowia” - Strategia zmian w systemie ochrony zdrowia w Polsce na lata 2016 -2018. Dokument ten zakłada, że dotacja z budżetu państwa uzupełniająca wielkość środków do docelowego poziomu 6% PKB w 2025 r. będzie wzrastała stopniowo od 2018 r.
Uwagi szczegółowe
1. Negatywnie oceniamy spadki wydatków na programy polityki zdrowotnej (o ok. 4%). To ważny dział ochrony zdrowia związany zarówno z profilaktyką jak i medycyną naprawczą i jeden z filarów zdrowia publicznego. Należy wziąć pod uwagę konieczność realizacji zadań wynikających z zapisów ustawowych, związanych z opracowywaniem i oceną efektów programów polityki zdrowotnej oraz przekazywaniem powiatom informacji o realizowanych programach. Stąd jest zasadne, aby finansowanie programów oraz zadań z nimi związanych realizowane było w 2018 r. na zwiększonym bądź przynajmniej tożsamym poziomie.
2. OPZZ ocenia negatywnie poziom finansowania zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych (zmniejszony do 98,8% roku 2017) wobec zapotrzebowania na ten rodzaj świadczeń zdrowotnych obejmujących swoim zakresem m.in. pielęgnację, opiekę i rehabilitację pacjentów niewymagających hospitalizacji. Zmiany demograficzne związane ze starzeniem się społeczeństwa wymagają zabezpieczenia zdrowotnego w tym zakresie, zwłaszcza wzmacniania placówek tego rodzaju, a nie ich niedofinansowywania.
3. Niemal na niezmienionym poziomie (wzrost finansowania zaledwie o 0,9%) pozostaje lecznictwo psychiatryczne, co wobec wyzwań związanym z niedofinansowaniem Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego budzi wątpliwości co do efektywnej dalszej realizacji programu w przyszłości. Spadek finansowania w tym dziale jest wyrazem niespójności zapowiedzi rządowych o priorytetowym traktowaniu działań zmierzających do poprawy obecnego systemu ochrony zdrowia psychicznego. W Polsce od kilku lat systematycznie wzrasta liczba osób leczonych z powodu zaburzeń psychicznych, co więcej – przewidywane jest jeszcze wyraźniejsze kształtowanie się tej tendencji w przyszłości ze względu na zwiększenie poziomu społecznych zagrożeń
16
dla zdrowia psychicznego takich jak: bezrobocie, ubóstwo, przemoc, rozluźnienie więzi społecznych. Stąd należy wzmacniać finansowanie tych zadań, zwłaszcza w kontekście niedofinansowania wydatków przeznaczonych na działy związane z profilaktyką uzależnień tj.: zwalczanie narkomanii (poziom 99,7% roku 2017), przeciwdziałanie alkoholizmowi (wzrost o 0,1%) czy zwalczanie i zapobieganie AIDS (wzrost o 0,4%).
4. OPZZ nie akceptuje planowanego obniżenia nakładów na finansowanie działu Państwowa Inspekcja Sanitarna w budżetach wojewodów. Przypominamy, że corocznie środki na inspekcję sanitarną są redukowane – w roku ubiegłym wykazywały także tendencję spadkową. Biorąc pod uwagę zmianę podporządkowania struktur inspekcji sanitarnej i włączenie jej od wielu lat do administracji zespolonej (wojewodowie), środki finansowe, szczególnie w budżetach wojewodów, powinny być zwiększone na realizację wielu przejętych zadań. Od kilku lat obserwujemy tendencję marginalizowania finansowania zadań nałożonych na organy inspekcji sanitarnej, czego skutkiem jest likwidowanie laboratoriów, redukcja personelu czy utrzymywanie bazy majątkowej stacji kosztem wynagrodzeń pracowniczych. W rzeczywistości, oszczędności wydatków na zadania inspekcji sanitarnej dokonują się od wielu lat kosztem pracowników tego sektora, co jest nieakceptowalne zwłaszcza w kontekście zamrożenia od kilku lat funduszu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej. Utrzymywanie w kolejnym roku tej tendencji jest nie do przyjęcia.
Związki zawodowe apelują od wielu lat, także w ostatnim czasie w ramach dialogu społecznego, o wzrost finansowania tego niezwykle istotnego obszaru realizującego zadania w zakresie zdrowia publicznego. Podtrzymujemy te postulaty, bowiem praktyka wskazuje, że dysponenci finansowania inspekcji sanitarnej jakim są wojewodowie nie przywiązują należytej staranności do zagwarantowania godziwego finansowania inspekcji sanitarnej dla należytego realizowania jej zadań ustawowych.
5. Negatywnie należy ocenić zmniejszenie wydatków w budżetach wojewodów ogółem w dziale Ochrona zdrowia – stanowią one 95,4% poziomu roku ubiegłego. W praktyce oznaczać to będzie, że realizacja ustawowych zadań z zakresu ochrony zdrowia na poziomie samorządowym będzie ograniczana bądź realizowana na minimalnym poziomie. Jest to niepokojący trend, zwłaszcza w kontekście konieczności finansowania zadań dotyczących sporządzania dla obszaru województwa regionalnych map potrzeb zdrowotnych, finansowania postulatów płacowych ratowników medycznych czy realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego.
6. W związku z porozumieniem między środowiskiem zawodowym ratowników medycznych z ministrem zdrowia (19 lipca br.) - niezwykle istotnym elementem jego
17
wykonania jest zapewnienie gwarancji finansowych na jego realizację (wypłata dodatków w dwóch transzach: od lipca 2017 r. i od 1 stycznia 2018 r. po 400 zł). W związku z tym powstaje pytanie: czy w ramach wzrostu środków budżetowych na ratownictwo medyczne o ponad 9% w dziale Ochrona zdrowia (117 228 tys. zł w 2018 r. wobec 107 593 tys. zł w 2017r.) zaspokojone zostaną wydatki płacowe jak i realizacja bieżących zadań w tym dziale, bowiem wzrost środków rok do roku to zaledwie 10 mln zł. Pytanie jest zasadne w kontekście spadku środków na ratownictwo medyczne w budżetach wojewodów: są one zaplanowane na poziomie 99,7% roku 2017.
7. Zasadne jest przewidziane w projekcie budżetu wzmocnienie finansowania szpitali klinicznych (o ok. 20,6%) oraz wzrost środków na świadczenia wysokospecjalistyczne (o ok. 7,3%) a także dofinansowanie do bezpłatnych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych dla osób, które ukończyły 75 rok życia (Program ,,Leki 75 plus”). Na 2018 r. zabezpieczono o 80 mln zł więcej, czyli 443 300 tys. zł, w porównaniu do 2017 r. Niezależnie od tego OPZZ podtrzymuje opinię, że Program ,,Leki 75 plus” nie jest wystarczającym instrumentem przeciwdziałania zjawisku realnego braku dostępu osób starszych do leczenia ze względów ekonomicznych, bowiem uwzględnia jedynie kryterium wieku, a nie sytuację dochodową osób starszych.
8. Corocznie podtrzymujemy, że do projektu budżetu państwa powinien być dołączany plan finansowy Narodowego Funduszu Zdrowia, stanowiący kompleksową informację o finansowaniu ochrony zdrowia z dwóch źródeł: budżetu państwa i NFZ. Zestawienie dysproporcji finansowania zadań z obu źródeł pokazałoby jak marginalnie budżet państwa traktuje ten dział.
Polityka społeczna
1. W dziale Zabezpieczenie społeczne wydatki wzrastają o ponad 3,6% wobec roku ubiegłego, należy jednak spojrzeć na strukturę wydatków tego działu.
Większość zadań, zwłaszcza w obszarze pomocy społecznej jest realizowanych przez samorządy, a ich finansowanie zabezpieczone w budżetach wojewodów (o 3,8%), co pozwoli realizować zadania przynajmniej na poziomie roku ubiegłego. Odnośnie wydatków przeznaczonych na finansowanie domów pomocy społecznej, od lat wskazujemy na znacznie większe potrzeby, wynikające zarówno z ich utrzymania i dostosowania do wymagań ustawowych jak i zabezpieczenia potrzeb pensjonariuszy w tym obszarze. Stąd w naszej ocenie, nieznaczny wzrost ich finansowania na pewno
18
nie zaspokoi wzrastających wydatków. Analogiczna uwaga dotyczy usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych.
2. OPZZ od lat wskazuje na konieczność wzmocnienia finansowania zadań związanych z realizacją działań z zakresu prewencji wypadkowej, wynikających z ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. To ważny dział finansujący m.in. działania zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. Kwota zaplanowana w projekcie budżetu państwa poziomie 225 283 tys. zł jest wyższa w stosunku do roku ubiegłego, co należy ocenić pozytywnie. Należy jednak dążyć do systematycznego wzrostu wskaźnika procentowego na prewencję wypadkową w latach kolejnych, bowiem zgodnie z ww. ustawą kwota wydatków na prewencję wypadkową, pokrywanych ze środków finansowych zgromadzonych w funduszu wypadkowym – od 2017 r. ma stanowić ponad 1% należnych składek na ubezpieczenie wypadkowe. Ważne, aby od 2018 r. nie zatrzymała się na tym poziomie.
3. Wzrost finansowania Programu „Rodzina 500 plus” wynika z dodatkowych zadań nałożonych nowelizacją ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. OPZZ wielokrotnie postulował, że program ten nie może stanowić jedynego instrumentu wsparcia rodzin i realizacji zadań z obszaru polityki rodzinnej.
OPZZ od wielu lat akcentuje konieczność systematycznego zwiększania dostępności do instytucji wsparcia rodzin (ośrodki wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, ośrodki pomocy społecznej, centra pomocy rodzinie itp.) oraz usług opiekuńczo-edukacyjnych, pracy socjalnej. W przedstawionym projekcie budżetu państwa nie jest to widoczne w stopniu odpowiadającym zapotrzebowaniu społecznemu.
4. Pomimo wzrostu wydatków na działalność Państwowej Inspekcji Pracy (o 7,4%) należy zauważyć dodatkowe zadania, jakie w 2016 r. zostały założone do realizacji przez tę instytucję, a wynikające m.in. z obowiązku kontrolowania minimalnej stawki godzinowej czy zadań wynikających z ustawy o pracownikach delegowanych. Stąd istnieje obawa, że wzrost środków będzie skonsumowany na dodatkowe czynności kontrolno-prewencyjne wynikające ze zmieniającego się prawa a nie na wzmocnienie efektywności kontrolnej i prewencyjnej PIP.
OPZZ corocznie postuluje o wzrost środków finansowych na zadania inspekcji pracy, jak i wynagrodzenia dla jej pracowników. Zauważalna jest tendencja braku zainteresowania pracą w organach PIP, z uwagi na niewspółmierne wobec wiedzy i wykształcenia kwalifikacje jej pracowników oferowane warunki pracy i płacy.
19
Podtrzymujemy opinię, że wzrost środków na ten dział powinien wzrastać systematycznie, w związku ze wzrastającą liczbą zadań ustawowych w części kontrolnej jak i koniecznością intensyfikacji prewencyjnej działalności inspekcji pracy.
Plan finansowy PFRON
Płynność finansowa PFRON utrzymuje się, co pozwala na realizację zadań ustawowych Funduszu, bez dokonywania drastycznych przesunięć czy poszukiwania dodatkowych źródeł. Jednak należy zauważyć, że istotną cześć planu finansowego PFRON stanowi dotacja z budżetu państwa - z przeznaczeniem m.in. na dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych (717 360 tys. zł) wynosząca ogółem 747 460 tys. zł.
Planowana dotacja jest niemal na analogicznym poziomie roku ubiegłego (tj. 745 360 tys. zł), co nie stanowi zachęty dla pracodawców do zatrudniania pracowników niepełnosprawnych. OPZZ od lat podkreśla konieczność wzmocnienia mechanizmów stymulujących zatrudnienie osób niepełnosprawnych, zwłaszcza na otwartym rynku pracy a kwota dotacji budżetowej jest jednym z jej elementów. Stąd zasadne byłoby przełamanie corocznej tendencji utrzymywania analogicznego poziomu dotacji i planowanie znacznie większych środków, po to aby przełamywać bariery w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Dialog społeczny
Pozytywnie ocenić należy realizację postulatu OPZZ o zwiększenie finansowania Wojewódzkich Rad Dialogu Społecznego. Na ten cel zabezpieczono dodatkowe środki w rezerwie celowej w wysokości 2 478 000 zł, które łącznie ze środkami zawartymi w budżetach wojewodów mają dać w sumie ok. 3,2 mln zł na funkcjonowanie WRDS. Na Biuro i Radę Dialogu Społecznego zostanie przeznaczone o 0,72% więcej aniżeli w 2017 r. (5 685 000 zł) a poziom finansowania Centrum Partnerstwa Społecznego Dialog nie zmieni się wobec zaplanowanego na 2017 r. (2 020 000 zł). Zauważamy, że kondycja dialogu społecznego zależy także od systemowego wsparcia państwa potencjału partnerów społecznych.
Ogólnopolskie Porozumienie
Związków Zawodowych
